Ron Mesland zingt Schubert Winterreis Dag 1

Ron Mesland zingt Schubert Winterreis Dag 1 - 4

Van 25 februari - 20 maart 2018 dagelijks een aflevering

Ian Bostridge over “Winterreise”: Fischer-Dieskau asked whether this was a cycle we really ought, morally, to perform in public at all. (bron: Gramophone, juni 1997)

26-2-2018 Toen ik in 1996 aan de vertaling begon viel het niet mee om context en achtergronden van het werk te bestuderen. In de bibliotheek vond ik musicologische werken over Schubert waarin werd ingegaan op de akkoorden en toonsoorten, heel interessant maar weinig informatief voor mijn doel. Ian Bostridge publiceerde een paar jaar geleden mijn favoriete boek over deze liederen: “Schubert's Winter Journey, Anatomy of an Obsession”, 2014, (vertaald als “Schuberts Winterreise: Een meesterwerk ontleed”). Ik zal daar nu en dan aan refereren. Zo gaat hij in op de theorie dat de hoofdpersoon van de gedichten een huisleraar is, denk Charlotte Brontë, Jane Austen of de huisonderwijzer uit Martin Du-Gards “De verdrinking”.

Lied 2 blijft, nu ik het terugzie, een werk in aanbouw, ik houd eigenlijk niet van het woord “paria” in strofe 1: dat valt in de categorie “vondsten”, die meestal beperkt houdbaar zijn, al werkt het wel voor de zangmelodie. Ook “windhaan” zou ik liever als “windwijzer” vertalen (vooruitwijzend op 20, “Der Wegweiser”), en heb dat aanvankelijk in 1996 ook gedaan: “De wind, de wind speelt met de windwijzer / op het huis terwijl ik ga”. Maar windvaan of -haan is beter verstaanbaar in deze grillige melodie, dus veranderde ik het in 1999. Verleidelijk om die windhaan meer karakter te geven dan in het origineel, Jan Rot doet dat in zijn vertaling, wat een totaal ander effect oplevert.

De vluchteling voelt zich enerzijds schuldig over zijn overhaaste vertrek maar is ook kwaad op het ooit zo hartelijke gastgezin. En op het meisje, dat hem nu, hoewel misschien onder dwang, laat vallen voor een betere partij. In de lichte waanzin die hem tijdens zijn tocht vaker zal bekruipen klinkt het schrille gepiep van de windwijzer voor hem als iemand die hem spottend nafluit. Hij waarschuwt de wind zijn krachten niet te verspillen aan het huis en zijn inwoners. Mail me.

27-2-2018 Ik kreeg een aantal reacties die me alweer aan het denken hebben gezet. Is de hoofdpersoon een sneue jongen die voor de zoveelste keer gedumpt wordt, en zich wentelt in zelfmedelijden? Schubert schijnt niet erg succesvol geweest te zijn bij de vrouwen (of zo je wilt, mannen), en was naar verluid aartslelijk (hoewel ik een apocriefe afbeelding van hem ken waarop hij beeldschoon lijkt te zijn). Maar het lijkt mij duidelijk dat de sfeer en inhoud van deze gedichten en vooral de muziek verder gaat dan mismoedig zelfbeklag bij het zoveelste liefje. Hier is iemand die ofwel zijn eerste grote liefde kwijtgeraakt is, ofwel al zo door de wol geverfd is dat hij vreest nu toch echt alle hoop te moeten laten varen dat het ooit goedkomt. Ik opteer voor de laatste variant, maar mijn eigen jongere zelf kennende kan het ook de eerste zijn.

In het derde lied is de hoofdpersoon dan eindelijk echt op pad gegaan. Hij loopt, al is het niet snel, onder de rook van het huis vandaan. Dat is te horen aan het strakke wandelritme, net als in het eerste lied, maar nu vallen in dat ritme ook nog tot ijs bevroren tranen. Tranen van woede of tranen van verdriet? In elk geval is de bron ervan zo heet, zo emotioneel geladen, dat die het hele winterse ijs zou kunnen doen smelten. Interessant dat die tranen dan toch zo snel afkoelen.

Daarover, onder meer, schrijft Erica Ann Sipes (pianiste/celliste in Virginia) op haar website: “In spite of the fact that the poem talks of tears, ice, and hearts burning hot, much of the song is in a major key rather than a more sorrow-inducing minor key. I often struggle with music like this because I can so easily feel a disconnect between what the singer is saying and how the music is sounding. I know, I shouldn't say that every piece of music that is about something sad should be in minor and anything happy should be in major, but I can't help myself from falling into that trap. Perhaps because our friend is on his journey, walking at a steady pace, the pain that leads to the frozen tears is somewhat diluted. Or perhaps he's been in this emotional spot before in his wandering life and the act of walking helps him to move on to the next destination, to new people, to new experiences”. Mail me.

P.S.: heb je een technisch probleem, Mail me, dan stuur ik een directe link. In principe moeten de liedjes met een normale browser goed afspelen: het zijn links met Youtube die meestal weinig afspeelproblemen opleveren.

Eventueel kun je de laatste versie van Flash installeren, dat kan wel eens helpen.

28-2-2018 Heimwee naar gevrij in het groen. In het vierde lied passeert de vluchteling c.q. de gedumpte held de plek in het groen waaraan hij mooie zinnelijke herinneringen heeft. Ik neem aan dat de dageraad inmiddels aangebroken is, anders zou hij niet op zoek gaan naar de sporen op de grond. Zo kortgeleden, en wat voelt hij zich nu al oud als hij eraan terugdenkt. Best kans dat hij zijn maagdelijkheid daar heeft verloren, gezien de intensiteit van zijn gevoelens: zijn tranen zijn niet meer lauw zoals in het vorige lied, maar heet! Hij probeert in de kou tevergeefs weer dat fijne gevoel op te roepen, met als anticlimax de angst dat hij zich niet eens meer het beeld van zijn liefje voor ogen vreest te kunnen halen. Waarmee de laatste troost voor de eenzame solo-minnaar voorgoed zal verdwijnen. (foto onder: Amsterdam, Westerpark, vandaag)

Ga na dit lied meteen door naar (5) Der Lindenbaum (volgende pagina) voor het beoogde muzikale effect. De inleiding daarvan is een parafrase van de melodie van (4) Erstarrung, en voor het eerst begint een lied in majeur.

Franz Schubert, Winterreise, o p u s 89, D 911 1828

tekst Wilhelm Müller

vertaling Ron Mesland 1996-1999

In 1996 begon ik aan een vertaling van Schubert’s “Winterreise”, op gedichten van Wilhelm Müller. Omdat er in de daaropvolgende jaren meer vertalingen in omloop kwamen leek het onnodig er iets mee te doen, maar op deze vrijplaats, na 20 jaar op de plank, gaat dat toch gebeuren. In deze laatste koude wintermaand zal ik dagelijks een segment publiceren. 24 afleveringen, een heus feuilleton.

Ik heb geprobeerd de woorden en bedoeling van de dichter, Wilhelm Müller, letterlijk en ook metrisch correct te vertalen zonder afbreuk te doen aan de opzet: een zingbare, tekstgetrouwe vertaling. Reacties: Mail me.

25-2-2018 Inleiding

Oostenrijker Franz Schubert (1797-1828) woonde in Wenen, en schreef zijn composities in een periode dat daar de Metternich-regering aan de macht was. Een periode van censuur en repressie, waarin Duits nationalisme (Duitsland als natie ontstond pas 50 jaar later) nog stond voor Bevrijding van onderdrukking. De dichter van “Winterreise”, Wilhelm Müller (1994 - 1827), was een Pruis die meevocht tegen Napoleon en bekend werd vanwege sociaal-kritische gedichten. De censor stelde hem in kwaad daglicht om de aandacht af te leiden van de artistieke kwaliteit van zijn werk, wat mogelijk zijn latere reputatie als middelmatig dichter verklaart. “De cyclus Die Winterreise kan gezien worden als een zoektocht van de eenzame mens naar zichzelf, maar ook als een beschrijving van de door de restauratie "bevroren" maatschappij.” (bron: Wikipedia). Natuurlijk staat dit los van de talloze meer persoonlijke interpretaties van deze gedichtencyclus. Gaandeweg zal ik proberen bij ieder nummer, met behulp van diverse bronnen, hier wat over te schrijven. Voor mezelf begon het met een lp van mijn moeder uit 1957, met een aantal van deze liederen, gezongen door Josef Greindl, begeleid door Hertha Klust. Intrigerende opmerkingen in cd-boekjes bij Graham Johnson’s fantastische “Hyperion”-Schubert editie, onder andere met betrekking tot de homoseksuele kanten van zijn werk (inmiddels vind ik dit een minder interessant zijspoor), hielpen mijn al hevige interesse voor de muziek opnieuw oplaaien, midden jaren 90. Schubert’s “Die Schöne Müllerin” vertaalde ik eerst, al snel volgden losse liederen uit “Winterreise”, tot ie in 1999, na vele vertaalnachten ineens af was. Aanvankelijk vatte ik de vertaling vrij op, omdat een letterlijke vertaling onmogelijk leek, maar door de jaren heen ben ik daar op teruggekomen. De unieke kale sfeer van deze liederen vasthouden vind ik belangrijker dan het etaleren van interpretaties en vondsten. Natuurlijk is vertalen van dit soort repertoire eigenlijk overbodig, ik deed en doe het dan ook vooral voor mezelf, ter verdieping en vermaak. Dat ik het werk zelf zing is ter illustratie, ik ben geen klassiek zanger en zal dat ook nooit zijn. Van klassieke zangers die deze versie willen uitvoeren krijg ik graag bericht. Mail me.

Ga naar

Wilhelm Müller